Đến thời điểm hiện tại, việc trí tuệ nhân tạo đang dần thay đổi lực lượng lao động đã không còn là tình trạng quá mới mẻ. Sự phân mảnh việc làm (Quá trình các công việc toàn thời gian với hợp đồng, phúc lợi hay lương cố định dần bị thay thế bởi các công việc bán thời gian, làm tự do không bị ràng buộc) diễn ra ở khắp mọi nơi từ nhà máy đến nhà hàng. Vì vậy mà tương lai của thị trường việc làm đang trở nên bất định hơn bao giờ hết.
Ngay cả các ông trùm công nghệ cũng bày tỏ mối quan ngại với sự phát triển này. Nhà sáng lập Microsoft Bill Gates từng kêu gọi đánh thuế robot để hạn chế tình trạng phân mảnh trên. CEO của Tesla Elon Musk cũng lên tiếng ủng hộ ý tưởng thu nhập cơ bản phổ quát nhằm đối phó với tình trạng thất nghiệp trên diện rộng mà có lẽ chính những đổi mới của ông là nguyên nhân.
Tuy nhiên, nhìn chung những thay đổi này nhận về vô số các phản ứng trái chiều. Trong khi một số nhà kinh tế và chuyên gia công nghệ tỏ ra lạc quan trước sự chuyển biến, không ít người đã bày tỏ sự lo ngại sâu sắc với tình hình này.
Dù trí tuệ nhân tạo mang đến những thay đổi tích cực hay tiêu cực, chúng ta không thể phủ nhận rằng nó đã đem đến những chuyển biến rõ rệt trong môi trường làm việc ở khắp mọi nơi. Để thích ứng với những thay đổi này cũng như kết hợp AI vào những mô hình kinh doanh hiện có, các tập đoàn và tổ chức giáo dục sẽ phải tìm ra các giải pháp nhằm cân bằng sức mạnh tổng hợp giữa trí tuệ nhân tạo và con người.
Trên thực tế, việc tích hợp trí tuệ nhân tạo tại nơi làm việc đang tạo ra một sự chuyển biến mạnh mẽ về cả kinh tế lẫn xã hội. Sự thay đổi này thậm chí còn được các nhà nghiên cứu so sánh với cuộc Cách mạng Công nghiệp. Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Toàn cầu McKinsey chỉ ra rằng trí tuệ nhân tạo có thể thay thế hơn một nửa số lượng công việc hiện tại vào năm 2055. Điều này có thể xảy ra sớm hơn hoặc muộn hơn 20 năm. Những nghiên cứu và thống kê này khiến tất cả mọi người, từ chủ doanh nghiệp nhỏ đến CEO của các tập đoàn lớn, đều phải lo sợ trước những thay đổi trong tương lai.
Lý do chính yếu khiến cho AI có khả năng đe dọa thị trường lao động là vì người ta tin rằng nó có khả năng suy nghĩ vượt trội hơn con người. Một số ý kiến cho rằng AI có thể cạnh tranh ở các lĩnh vực đòi hỏi tay nghề cao như y học. Đa số các trí tuệ nhân tạo đều có thể dễ dàng thực hiện các giai đoạn chẩn đoán ban đầu bao gồm việc thu thập và phân tích dữ liệu. Ngoài ra, một số người còn khẳng định rằng AI hoàn toàn có thể vượt xa các bác sĩ con người vì không có sự cảm tính mà tập trung hoàn toàn vào các tiến bộ y khoa.
Bất chấp lý do rất thuyết phục này, trí tuệ nhân tạo thực chất chưa thể thực sự vượt trội hơn suy nghĩ của con người, vì mỗi viễn cảnh xảy ra đều có những nét đăc trưng riêng. Chúng mang tính chất chủ quan và luôn thay đổi. Trong quá trình học tập, con người liên tục tiếp nhận thông tin mới và mở rộng cơ sở dữ liệu cá nhân còn AI thì không làm được điều này. Vì AI không thể tự mình phát triển và mở rộng ngữ cảnh, chúng vốn dĩ vẫn phải phụ thuộc vào con người.
Lý do mà viễn cảnh robot thay thế hoàn toàn con người như trong các bộ phim khoa học viễn tưởng sẽ khó có thể trở thành sự thật là vì con người sở hữu những khả năng nhận thức đặc biệt của riêng chúng ta. Thay vào đó, môi trường làm việc trong tương lai sẽ tận dụng sức mạnh tối ưu của liên kết giữa con người và trí tuệ nhân tạo.
Các nghiên cứu cho thấy trí thông minh nhân tạo sẽ tạo ra cơ hội việc làm đáng kể cho những lao động có trình độ từ trung bình đến cao. Một nghiên cứu của Capgemini trên gần 1000 tổ chức có áp dụng trí tuệ nhân tạo cho thấy tiến bộ về khoa học công nghệ này không hề ảnh hưởng xấu đến tình hình việc làm trong đa số các trường hợp. Hơn nữa, 4 trên 5 giám đốc điều hành nhận định rằng AI đã tạo ra nhiều công việc mới.
Bên cạnh đó, một nghiên cứu của McKinsey cũng xem xét tiềm năng ra đời của các công việc mới trong vài thập kỷ tới ở một số lĩnh vực nhất định. Đến năm 2030, việc chi phí y tế và giáo dục tăng cao có thể tạo ra từ 50 đến 85 triệu việc làm mới trên phạm vi toàn cầu. Trong đó, lĩnh vực phát triển và triển khai công nghệ mới sẽ có khoảng 20 đến 50 triệu việc làm mới.
Cùng với những thay đổi về kinh tế và xã hội, nghiên cứu ước tính có hơn 75 đến 375 triệu người có thể sẽ phải chuyển nghề cũng như học hỏi thêm các kỹ năng mới. Trong khi các công việc phổ thông dần được trí tuệ nhân tạo tiếp quản, người ta dự đoán rằng thay vì rơi vào tình trạng thất nghiệp, bộ phận công nhân sẽ có khả năng di chuyển sang các vị trí công việc khác.
Để điều hòa mối liên kết giữa trí tuệ nhân tạo và con người trong công việc, nhà tuyển dụng và các tổ chức giáo dục sẽ cần phải tập trung vào các kỹ năng của con người mà trí tuệ nhân tạo khó có thể sao chép được. Chúng bao gồm các bước của quá trình tư duy phản biện: giải quyết, phân tích, tư duy sáng tạo, giải thích, đánh giá và lý luận (PACIER). Những kỹ năng này đều đòi hỏi mức độ nhận thức vượt quá khả năng của một trí tuệ nhân tạo. Đa số đều tin rằng tư duy phản biện không chỉ là công cụ hữu hiệu nhất của trí tuệ con người mà còn là một trong những kỹ năng được săn đón nhất ở thị trường tuyển dụng trong tương lai.
Theo đó, các tổ chức giáo dục sẽ không thể mãi tập trung vào các phương pháp giáo dục truyền thống. Kỹ năng mềm và khả năng nhận thức phức tạp như tư duy phản biện hiện là thành phần thiết yếu của một nền giáo dục tiên tiến và toàn diện.
Trong tương lai, công việc của con người sẽ tập trung chủ yếu vào các bộ phận mà trí tuệ nhân tạo ít có khả năng xử lý. Vì vậy, những yêu cầu thiết yếu cũng sẽ thay đổi, con người sẽ cần có nhiều kỹ năng về mặt cảm xúc và xã hội cũng như các khả năng về mặt nhận thức như suy luận logic và sáng tạo. Do đó, các nhà giáo dục cần phải đánh giá và phát triển tư duy phản biện cho học sinh, sinh viên ngay từ ghế nhà trường để tạo dựng cho giới trẻ hành trang đầy đủ nhất trước khi gia nhập thị trường tuyển dụng, góp phần cái thiện cuộc sống của các bạn sau tốt nghiệp.
Mặt khác, các nhà tuyển dụng sẽ phải đối mặt với một loạt thách thức mới trong quá trình phân phối lại các nguồn lực lao động cũng như phát triển các biện pháp kết hợp tư duy con người và trí tuệ nhân tạo. Họ sẽ cần phải giữ chân các nhân viên có khả năng tư duy phản biện tốt nhất và chuyển họ sang các vị trí mới phù hợp hơn.
Các công ty sẽ cần chú trọng nhiều hơn vào việc tuyển dụng và phát triển các cá nhân có khả năng tư duy sáng tạo. Ngoài ra, quá trình dịch chuyển và thay đổi của các vị trí dưới sự tác động của trí tuệ nhân tạo làm cho nhà tuyển dụng buộc phải thúc đẩy sự phát triển các kỹ năng tư duy sáng tạo trong đội ngũ nhân viên để họ có thể dễ dàng thích nghi với những thay đổi trong công việc.
Cách tốt nhất để khẳng định và phát triển kỹ năng tư duy phản biện cho học sinh hay nhân viên chính là sử dụng hệ thống đánh giá khả năng tư duy phản biện. Những hệ thống này được thiết kế để đo lường và phân tích tất cả sáu kỹ năng PACIER của quá trình tư duy.
Việc đánh giá này có thể giúp nhà tuyển dụng cũng như bộ phận quản lý điều hướng và chuyển đổi vị trí làm việc bằng cách xác định nhân viên có kỹ năng tư duy tốt nhất trong từng lĩnh vực nhất định và cách họ có thể đóng góp cho công ty theo những hướng đi mới. Ngoài ra, chúng là một công cụ tuyển dụng hiệu quả nhờ việc xác định những cá nhân có tư tưởng đổi mới, sáng tạo, thông minh và đa diện.
Dù nhà tuyển dụng đang tìm cách chuyển đổi nhân viên hiện có hoặc tuyển nhân viên mới, đánh giá tư duy phản biện là công cụ hiệu quả nhất để xác định và nuôi dưỡng những cá nhân vượt trội hơn trí tuệ nhân tạo mà vẫn có thể kết hợp hài hòa với chúng.
Đối với các tổ chức giáo dục, đánh giá tư duy phản biện là biện pháp tối ưu để đo lường kết quả học tập và phát triển nhận thức trong các lĩnh vực khó định lượng theo các phương tiện truyền thống. Khi sinh viên tốt nghiệp cạnh tranh cho các vị trí mới đòi hỏi các kỹ năng nhận thức phức tạp hơn, bằng chứng về quá trình học tập tư duy phản biện cũng như khả năng sử dụng chúng sẽ cải thiện đáng kể tiềm năng việc làm và kết quả của sinh viên đó.
Dù bạn nhìn nhận sự trỗi dậy của AI là mối quan ngại hay cơ hội mới, những robot vẫn tồn tại theo cách này hay cách khác. Kết hợp công nghệ mới này với những đặc điểm mạnh mẽ và độc đáo nhất của trí tuệ con người hứa hẹn sẽ mở ra một thế giới với vô vàn tiềm năng.
